Gedichtendag: aan de bomen voor mijn huis is het niet te zien. De mus die van de ene naar de andere vliegt, laat zich er niet door uit zijn koers werpen. De man in de beige auto die net de hoek om rijdt, ook niet.
Alles gaat zijn gang.
Als dichter ben je dat gewend. Alles gaat zijn gang, of je nu iets schrijft of niet. En je kunt er wel moeilijk over doen, zo van ‘de wereld heeft geen oor voor poëzie’, maar zelf werk je er volop aan mee, ook jij bent voortdurend met allerlei dingen bezig. ‘Alles gaat zijn gang’ vindt in jezelf zijn grootste medeplichtige.
En dat is maar goed ook. Want de ‘gang’ die zich in alles voltrekt, is de vijver waarin je als dichter vist. Hij biedt je de overstelpende hoeveelheid materiaal waartussen de schilfers, snippers en slierten zitten die je, roerend met je hand in dat water, tussen je vingers voelt samenklonteren. Je werpt het op de wal waar je zit en je kijkt ernaar, woelt erin, legt het uiteen. Voorzichtig, want er kan nog meer tussen zitten wat je niet verwacht.
Raar is dat: je vist dus niet met een hengel. Er is geen apparaat dat tot je beschikking staat. Je hebt geen zoekprogramma. Bij het dichten heb je alleen je eigen hand, waarmee je het doet. Een hand met een eigen bouw en gevoeligheid. Hij mag dan zo te zien wel op vele andere handen lijken, er is geen hand als de jouwe.
Dichten is een eigenaardig soort vissen, waarbij je in het vissen tegelijk ook het eigene van je hand leert kennen. Naarmate je het langer doet, raak je meer vertrouwd met waar deze hand zich toe aangetrokken voelt. Maar daar kan je je dan toch ook weer niet op baseren. Want hij doet regelmatig verrassende dingen.
Eigenlijk weet je dus niet waar je in het dichten op vist. Is het wel vis? Vaak blijk je iets heel anders te hebben gevangen dan wat je dacht te gaan vangen. Telkens weer kom je er achter: dichten is iets opsporen waarvan je niet eens wist dat je het zocht. Als het leven je al onophoudelijk voor verrassingen stelt, in het dichten is dat evenzeer zo. Misschien is gedichten maken wel bij uitstek het beoefenen van de kunst, het willen te laten.
Er is dus geen programma. Uitgevers, recensenten, redacteuren lopen, bij het uitvoeren van wat ze als ze hun verantwoordelijkheid zien, nogal eens in de val, definities en criteria te willen vaststellen van wat een goed gedicht zou zijn. Maar het ontstaansproces onttrekt zich steeds opnieuw aan de (door anderen of jezelf) gestelde regels. Het volgt zijn eigen ondoorgrondelijke wil, met zijn nukken en weerbarstigheden, zijn onverwachte openingen. En als dichter kun je daar alleen maar aan gehoorzamen. In die zin ben je de behoeder van een diepgaande vrijheid: de vrijheid tot luisteren, tot gehoor geven aan wat het ondefinieerbare in het hart van de woorden je vraagt te doen. En uiteindelijk is dat het ondefinieerbare in het hart van het leven, dat zich uitspreekt in de woorden die onder je hand tevoorschijn komen.
Schrijver
Hoe hij zich op zijn knieën voorover buigt
in het gras langs de bevroren vijver
zijn ogen dicht op de verkorste wouden
van microben de voorwereldlijke open plek
gouden oog van de hemel die hij
druipend in de kom van zijn handen
het huis in draagt van zijn gedicht
dat als glas de gezichten spiegelt
van wie het willen lezen, onvoorbereid
op de kou die hij er binnen bracht.
Herman Coenen
(Lezend in Jan Wolkers, Wintervitrines)
Handomdraai
Nog altijd zou ik je willen beschermen
tegen de poes die voor je ogen wordt overreden
de jonge leeuw op het filmpje die onwetend
het buffelkalfje martelt, het gruwelijks dat mensen
mensen aandoen, de rampen die onafwendbaar
de vensterbanken van je flat bestijgen, tegen de mist
die om je leven heen hangt
alles wegvegen in één handomdraai
het licht aandoen, zo we zijn weer thuis
de cv hoger en wat gaan we
voor spelletje doen onder de lamp
het zal weinig helpen
mijn goede bedoelingen niet
niet de invloed die ik zou willen aanwenden
voor doeltreffende acties, alles gaat door
ook jouw donker
of zou mijn knikkend luisteren
de knoop in mijn maag
al genoeg zijn geweest?
Herman Coenen
Opstel
Alsof ik het niet merkte
gleed het van zijn bergplaats onder mijn jas
naar de stenen alleen de donkere coniferen
en de lege struiken hadden het gezien
de meester raapte het op rolde het open
las
was er iets van eerbied in zijn stem
toen hij zei dat hij dit gevonden had?
hij stuurde het in naar de wedstrijd
en ik won
de eerste prijs voor mijn opstel
dat de lichtbeelden de gloeiende ogen
de stapels uitgeteerde lijken in zich had geborgen
het geheim onder mijn jas en de eenzame man
die in het kamp opengevouwen werd
tot liefde
ik was negen de jongste van de klas
wie wiegde mij om de pijn die nooit meer wilde helen?
Herman Coenen
Meester
Als hij dan weer
met wit krijt in zwierig schoonschrift
een verhaal op het schoolbord zette
en er in kleurige lijnen
sierlijke taferelen omheen drapeerde
hier en daar met de muis van zijn hand
het zachte stof dooreen vegend tot briljante tussentinten
wij in onze banken ademloos
de armen over elkaar
een onbewaakt zwaaiende voet
wachtten tot wij ook mochten
hij in de diepzeestilte die toen kwam
met ons mee zwom wijzend waarheen waarlangs
hier afzetten daar verborgen in het wier
de schittering van een onbekend wezen
dat je zelf uit het duister
te voorschijn toveren kan
werden alle cijfers tafels van een tot tien
regels van verbuiging en vervoeging komma
dubbele punt onderwerp gezegde lijdend
meewerkend voorwerp
en de metalen stem waarmee hij
het luid krakelend roedel moest tuchtigen
onderwerpen aan een wil die de zijne niet was –
onherkenbare snippers oude krant
verwaaid in een hoek van het schoolplein
waar nooit iemand kwam.
Herman Coenen
Woord
Het lege blad beschrijven
de stilte verbreken die als ijzige kou
heerst in het kabaal van de wereld
tussen de vele toegeworpen woorden
het ene vinden – aardse woonplaats
voor de thuisloze ziel.
Herman Coenen
